Luister naar dit verhaal. Geniet van meer audio en podcasts op iOS of Android.
Spurn punt zou een verlaten plek zijn om te sterven. De voortdurend verschuivende vinger van de kust van East Yorkshire, die zich vijf precaire kilometer in de Noordzee uitstrekt, is weinig meer dan een smalle zandbank die bij elkaar wordt gehouden door zeegras, de enige voor de hand liggende tekenen van menselijke bewoning, een lang verlaten reddingsbootstation en een vuurtoren, beide nu overgegeven aan de wind en de regen. Het is een permanent thuis, uitsluitend voor waadvogels en de insecten waar ze van smulren, misschien voor de vreemde muis. Maar het is ook, bij gelegenheid, het sterfbed van ’s werelds grootste wezens. Gestrand op het zand, stikken ze van het gewicht van hun eigen lichaam onder de open lucht.
In Engeland zijn walvissen, steur en bruinvissen “koninklijke vissen”. Degenen die voor de kust zijn gevangen, zijn eigendom van de Kroon; dus in het algemeen zijn die aan de kust gestrand. Degenen die op Spurn Point verlopen, zijn echter een uitzondering. De prachtig benoemde Lords Paramount of the Seigniory of Holderness, een lijn van lokale edelen, hebben de eerste dibs op hen. Dit is soms lucratief geweest. Toen in 1749 een potvis op zijn zand vervloor, verkocht de toenmalige heer hem aan David Bridges van Kingston-upon-Hull, de dichtstbijzijnde stad, voor £ 90 (£ 16.000, of $ 20.000 in het geld van vandaag). Maar soms was dat niet zo. Uit de gegevens van het landgoed blijkt dat toen het ervoor koos om het volgende jaar alleen van een walvis te beschikken, het £ 7 meer kostte om het beest te snijden dan de verkoop van het vlees dat op de markt werd gemaakt, waarbij de overblijfselen van de walvis vandaag als een verplichting ter waarde van £ 1.276 werden gewaardeerd.
In de 18e eeuw was de waarde van een walvis een zaak, zij het onzeker, van materiële handel: wat zouden de onderdelen op de markt brengen. Tegenwoordig zijn de dingen ingewikkelder. In 2019 berekende Ralph Chami van het Internationaal Monetair Fonds dat een grote walvis ongeveer $ 2 miljoen waard was voor de wereldeconomie; van waaruit hij de wereldaandelen van grote walvissen waardeerde op ongeveer $ 1 biljan, of ongeveer de marktkapitalisatie van Amazon, een online retailer.
De aanpak van de heer Chami valt binnen het “natuurlijke kapitaal”-paradigma van de milieu-economie, waarin componenten van de biosfeer worden behandeld als activa die moeten worden gewaardeerd. De reële waarde van een aandeel of obligatie is gebaseerd op het monetaire rendement – de dividenden die een aandeelhouder ontvangt of de couponbetalingen die een obligatiehouder krijgt – op passende wijze verdisconteerd voor de tijd die nodig is om die rendementen te materialiseren. De waarde van een stukje natuurlijk kapitaal volgt dezelfde logica. De “ecosysteemdiensten” die door het relevante stukje van het milieu worden geleverd, alleen al door het voortdurende, ongedeerde bestaan ervan, worden behandeld als het rendement dat het genereert; een schatting van de monetaire waarde van die diensten geeft het zijn waarde. In 2011 zette Robert Costanza, een econoom, een jaarlijkse waarde van $ 125 brn op al deze ecosysteemdiensten, vergeleken met een jaarlijks wereldwijd bruto binnenlands product van $ 75 brn. Volgens deze logica is de natuurlijke wereld de grootste troef van de mensheid.
Voor sommigen ligt het idee om een prijs te stellen aan de wonderen van de natuurlijke wereld ergens op de grenzen van het cynische en het heiligschend. Bovenop zijn schijnbare goddeloosheid wordt het beschouwd als een vorm van academisch imperialisme, nog een ander voorbeeld van de eindeloze wens van economen om meer van de wereld op hun grondgebied te brengen. Toen Adrienne Buller, een dissidente econoom, een kritiek publiceerde op de manier waarop “groen kapitalisme” elk aspect van de wereld probeert te financieren, kon ze geen beter embleem van zo’n overdaad vinden dan het onderzoek van de heer Chami, en dus koos ze ervoor om haar boek “The Value of a Whale” een titel te noemen. Haar punt is dat wat die waarde ook is, het is niet een herleidbaar tot dollars en centen.
Tot op zekere hoogte is de heer Chami het daarmee eens; maar hij heeft een dwingende verdediging. Nu hij zijn eigen adviesbureau heeft opgezet, zegt hij dat hij wilde helpen walvissen te behouden, niet door een verhaal te vertellen over hun intrinsieke schoonheid, maar over de dienst die ze aan de wereld verlenen door koolstof te verplaatsen die onlangs in de atmosfeer in de oceaandiepten was. En er is maar één manier om een dergelijke waarde te communiceren. “Als ik dat had gezegd zonder een dollarbedrag te zetten, zou niemand luisteren”, zegt hij.
Door het grootste deel van de moderne geschiedenis zou het idee dat de waarde van een walvis niet vindbaar was via zijn marktprijs dom zijn geweest, althans voor iedereen die op die commerciële markt actief is. Maar drie eeuwen lang hebben walvissen een eigenaardig punt bezet waar economie en het milieu elkaar ontmoeten, waarbij hun fortuin de veranderende relatie tussen de twee volgt. In de 19e eeuw werkte een daling van de vraag naar op walvis gebaseerde producten in het voordeel van de walvissen. In de 20e eeuw werd het aanbod van op walvissen gebaseerde producten echter veel goedkoper en verdubbelde de vraag. Walvissen werden steeds meer bedreigd totdat samenlevingen die zich nieuw richtten op de milieukosten van welvaart een wereldwijd verbod op de walvisvangst oplegden. Dat maakte ze letterlijk onbetaalbaar.
In de 21e eeuw wordt er opnieuw over hen gesproken als dingen met waarde door economen die thuis zijn in het lexicon van natuurlijk kapitaal, openbare goederen, ecosysteemdiensten en dergelijke. Deze nieuwe waarderingen missen de precisie die wordt geboden door de bereidheid van een Hull-handelaar om te kopen, of de marktprijs voor een vat walvisolie gedrukt in een krant. Maar hun grillen hebben een goed excuus. Ze proberen niet alleen het lichaam van de walvis te waarderen, maar ook zijn levende aanwezigheid. Dit betekent dat de prijs van een walvis, net als het wezen zelf, een glad, nauwelijks gezien ding is geworden, dat zijn toevalsval laat zien aan degenen die ernaar spannen om het te zien voordat het weer verdwijnt. Onnauwkeuriger dan economen zouden wensen; maar beter dan de zekerheden van het flensingdek en de slagersplaat.
In 1861 publiceerde vanity fair, een tijdschrift, een cartoon met potvissen in zwarte stropdas en baljurken die hun champagneglazen optillen als feest en opluchting. Het was, informeerde het bijschrift de lezers, “Het grote bal gegeven door de walvissen ter ere van de ontdekking van de oliebronnen in Pennsylvania”. De oliekoorts die in 1859 in Titusville, Pennsylvania begon, had een nieuw grondsproduct geproduceerd dat Amerika opnieuw zou verlichten. Licht zou niet langer afkomstig zijn van het verbranden van walvisolie, maar van kerosine dat uit de grond gutst. Dankzij deze vervanging van fossiele brandstofenergie door biomassa zou de walvis met rust worden gelaten.
Degenen die werkzaam waren in de Amerikaanse walvisvloot, die voornamelijk uit New Bedford in Massachusetts varen, waren minder bewogen om te vieren. Olie was hun belangrijkste product geweest; balen voor korsetten, ambergrijs voor parfumeries en andere hulpstukken konden de industrie niet ondersteunen. Van een piek van 137 walvisvaartochten in 1851, het jaar waarin Herman Melville’s “Moby Dick” werd gepubliceerd, daalde het aantal tegen het begin van de 20e eeuw tot ongeveer een dozijn per jaar. De prijzen van walvisolie zijn gehalveerd van £32 per vat in 1874, wanneer de gegevensreeks begint, tot £16 in 1887. In een stuk dat een parallel trekt tussen het economische en strategische belang van de historische walvisvakindustrie en de olie-industrie, merkt Charlotte Epstein, een politieke filosoof, op dat “walvisolie de enige vorm van energie is waar onze samenlevingen zowel centraal van afhankelijk waren en zich volledig van afwendden.”
Die laatste bocht was echter nog een paar wendingen verwijderd. Walvissen van de 20e eeuw zouden reden hebben om terug te kijken op hun voorouders in Vanity Fair swilling champagne onder een vlag die zegt “Oile’s well that ends well” met bittere ironie. Ja, fossiele brandstoffen maakten walvisolie aanvankelijk minder waardevol. Maar al tsnee zouden ze de walvisjacht ook veel goedkoper maken. Fossiele brandstoffen stelden Noorse en Britse stoomschepen in staat om ze te achtervolgen in de wateren rond Antarctica, die Melville de “poolcitadel” van de walvissen had genoemd. Explosieve harpoenen, mogelijk gemaakt door de door fossiele brandstoffen aangedreven groei van explosieven, maakten de walvisjacht gemakkelijker en ook, ergste ironie, belangrijker voor landen die oorlog voeren, omdat walvissen een uitstekende bron waren van de glycerine die in nitroglycerine wordt gebruikt.Baleen voor korsetten en ambergris voor parfumeurs konden de industrie niet langer ondersteunen
Deze nieuwe jachttechnologieën maakten de grote walvissen tot een bron van vet die goedkoop genoeg was om te worden gebruikt als voedsel voor huisdieren, een behandeling voor loopgravenvoet en, overweldigend, verspreid op brood. In 1935 werd ongeveer 84% van ’s werelds walvisolie omgezet in margarine, tegen een prijs per vat van ongeveer 15 pond. Met tot 120 vaten olie in de blubber van een typische blauwe vinvis, had het grootste dier dat ooit heeft geleefd een marktwaarde van ongeveer £ 1.800 (ongeveer 130.000 dollar of zo in 2023).
Walvissen zijn in principe een hernieuwbare hulpbron. Maar het tempo waarin ze zichzelf vernieuwen is vrij traag. Blauwe vinvissen hebben elke twee of drie jaar kalveren. Het duurt een paar decennia voordat die kalveren hun volle grootte hebben. Dit betekende dat naarmate de verkoop steeg, de voorraden afnamen, een verandering die voor het eerst een punt van officiële zorg werd in hun doorbroken citadel: de Antarctische wateren die worden beheerd vanuit de Zuid-Atlantische koloniën van Groot-Brittannië.
In 1911 begon Sir William Allardyce, gouverneur van de Falkland Islands Dependencies, zich zorgen te maken dat de snelle uitbreiding van deze walvisvangst in de Zuidelijke Oceaan het risico liep onhoudbaar te worden. De walvissen waren, in alle mate en doeleinden, gratis voor iedereen die ze kon vangen; de regering vereiste alleen dat de walvisvaarders betaalden voor een walvisvergunning – £ 25 – en een royalty op elke gevangen walvis – £ 10 voor een noorderwalvis (zo genoemd omdat ze de walvissen waren om achterna te gaan), tien shilling voor een potvis en vijf shilling voor elke andere walvis. Dergelijke vergoedingen waren minder dan 1% van de winst van de walvisvaarders.
Als Allardyce een moderne econoom was geweest, zou hij de prijzen hebben verhoogd. In plaats daarvan beperkte hij het aantal licenties dat hij bereid was af te geven. Hij communiceerde ook zijn zorgen aan Londen. Als gevolg hiervan ontwikkelde het British Colonial Office een interesse in ketologie. De heffingen op de walvisjacht werden gebruikt om Antarctische onderzoeksreizen te financieren aan boord van de opnieuw ingerichte rrs Discovery, ooit het schip van poolontdekkingsreiziger Robert Falcon Scott. Haar aanvulling van wetenschappers nam nota van de overvloed aan voedingsstoffen in de wateren rond de eilanden, hun stromingen en temperaturen, de soorten fytoplankton (die fotosynthetiseren, zoals planten) en zoöplankton (die het fytoplankton eten) waar ze thuis waren, het volume van krill (schaaldieren die allerlei soorten plankton eten) en de populaties walvissen (waarvan de meeste de krill eten). Om de bewegingen van de walvissen te volgen, vuurden ze op hen met harpoenen die roestvrijstalen darts onder hun blubber begraven lieten; walvisvaarders kregen £ 1 betaald voor elke dart die ze terugvinden.
De Discovery-expedities toonden een waardering dat het meten van de ware rijkdom van naties zowel ecologen als economen vereist: een goed gerund land moet weten van de natuurlijke rijkdommen waarvan zijn welvaart uiteindelijk afhangt. Ze noemden het geen “natuurlijke kapitaalboekhouding”, maar gewapend met de gegevens van de expedities zag het Colonial Office de noodzaak in om de toekomst van de activa van het land te beschermen. Het drong aan op beperkingen op de vangst, waaronder beperkingen op het jachtseizoen, en verboden op de jacht op jongeren.
Pogingen om dergelijke regelgeving internationaal te verspreiden, werden echter gedwarsboomd door politiek, economie en technologie. Toen in 1927 de onlangs gevormde Volkenbond een internationale conferentie over walvisvangst voorstelde, maakten verschillende landen bezwaar dat dergelijke kwesties naar behoren bilateraal moesten zijn, niet wereldwijd. Er waren ook economische bezwaren: toen het besloot de conferentie niet te houden, zei de competitie dat het kwam omdat de markt geen behoefte had aan een dergelijke regelgeving: “Als de jacht onrendabel wordt, zal het vanzelf stoppen, lang voordat walvissen worden uitgeroeid.”
Technologie hielp de industrie ondertussen aan bijna alle regelgeving te ontsnappen. In de dag van Allardyce moesten walvissen die op zee werden gedood nog steeds op het land worden verwerkt, of in ieder geval in een “drijvende fabriek aan de kust”, waardoor enige overziening mogelijk was. De komst van het fabrieksschip stelde walvisvaarders in staat om alles te doen wat ze moesten doen op volle zee, en daardoor niets te betalen voor hun vangst. Overexploitatie ging door: het aantal walvissen daalde verder. Harold Salvesen, stam van een walvisfamilie maar ook, in de jaren 1920, een econoom aan de Universiteit van Oxford, legde in 1933 uit waarom de eenvoudige nostrums die blijkbaar de Volkenbond hadden bevredigd, niet werkten. “De reden is vrij eenvoudig”, schreef hij. “Walvisbedrijven hebben nooit eigendom in de walvissen die ze jagen; als het ene bedrijf ze spaart, niet de walvissen, maar een ander bedrijf, zal er winst van maken.”
Het waren de behoeften van de walvisvaarders, niet de walvissen, die verandering teweeg brachten. De Grote Depressie zag de wereld met meer walvisolie dan consumenten wilden. Unilever, een Brits bedrijf voor consumptiegoederen en ’s werelds grootste koper van het spul, zei dat het de overtollige voorraad zou opkopen, maar alleen als de Noorse vloot het jachtseizoen 1931-1932 zou verlaten. Het jaar daarop besloten de Britse en Noorse industrieën om zichzelf te reguleren en quota’s voor vangsten vast te stellen zodat de prijzen zouden stijgen. De quota van de bedrijven werden gemeten in “blue-walve-eenheden”, elk gelijk aan een enkele blauwe vin, twee vinvissen, vijf bultrugwalvissen of 12 zeerwalvissen. Salvesen, de walvis-economist, kocht de quota van zijn rivalen en betaalde hen om hun schepen thuis te houden en tegelijkertijd de eigen kapitaalefficiëntie te maximaliseren.
De prijzen zijn gestegen. Dat deden de winst ook. Maar er was een onvoorziene gevolgen. Door alle blauwe vinvissen dezelfde waarde te geven, werd walvisvaarders aangemoedigd om de grootste van hen op te zoeken, wat betekende dat de koeien, vooral zwangere, blubber opslaan voor latere omzetting in melk. In 1932-33 namen de walvisvaarders die onder het quotasysteem werkten 422 koeien voor elke 100 stieren. Ze profiteerden vandaag ten koste van de toekomst op een bijzonder letterlijke manier.
Aan het einde van de tweede wereldoorlog kwam een nieuw internationalisme tot stand. De International Whaleling Commission (iwc) werd opgericht “om te zorgen voor de juiste instandhouding van walvisbestanden en zo de ordelijke ontwikkeling van de walvisindustrie mogelijk te maken”. De eerste decennia waren een afschuwelijke mislukking. Naast de al lang bestaande walvisvaardersreuzen van Noorwegen en Groot-Brittannië, deden andere landen mee aan de jacht. Generaal Douglas MacArthur, die de Amerikaanse bezetting van Japan beheerde, moedigde het verslagen en semi-hongerige land aan om zijn buiten dienst gestelde marineschepen te gebruiken om op walvissen te jagen in de Zuidelijke Oceaan.Grote ogen, warmbloedig en vicieus afgeslacht, ze dienden goed als stand-ins voor vrede en het milieu
Ook de Sovjet-Unie werd een grote walvisvaarder, met de hulp van Amerikaanse walvisvaarschepen die werden geleverd via het leen-leaseprogramma in oorlogstijd en een Duits fabrieksschip dat als herstelbetalingen werd in beslag genomen. Joseph Stalin, de Sovjetleider, moedigde iwc-afgevaardigden aan om walvissen te redden van “roofzuchtige en irrationele uitbuiting”. De logica van het wetenschappelijk socialisme zou, dacht de ussr, beter doen dan vrije markten bij het behoud van natuurlijke hulpbronnen. Dat deed het niet.
De iwc was niet helemaal achterover. Vanaf 1955 legde het grenzen op aan de vangst van de grootste walvissen, de blues. Maar over het algemeen bleef het groeien. In 1964, ongeveer het hoogtepunt van de industrie, werden naar schatting 82.000 walvissen geslacht. Omdat blues en rechten beschermd en schaars zijn, droegen potvissen de dupe van de jacht.
In dat decennium begonnen walvissen, en in het bijzonder bedreigde, echter een nieuwe symbolische en culturele waarde aan te nemen. Big-eyed, warmbloedig en vicieus afgeslacht, ze dienden goed als stand-ins voor vrede en het milieu in het algemeen in een tijd waarin jongeren steeds meer over beide werden getraind. De groei van de Sovjet-walvisvaars voegde wat koude oorlogsnaald toe aan de mix.
De koude oorlog versterkte de staande van de walvissen ook op een andere manier. Na de tweede wereldoorlog paste de walvisindustrie sonarsystemen en helikopters aan van hun militaire gebruik aan walvisspotting. In de jaren 1960 maakten nieuwe manieren van onderwater luisteren ontwikkeld door Amerikaanse ingenieurs die luisterden naar Sovjet-onderzeeërs de eerste opnames van bultrug-walvislied. Wetenschappers namen er nota van; zo, al snel, deed het publiek. “The Songs of the Humpback Whale”, een lp uitgebracht in 1970 tegen een verkoopprijs van $ 9,95, brak het jaar daarop de Billboard top 200, bereikte nummer 176 in mei 1971 en bleef acht weken in de strijd. De walvissen ontvingen geen royalty’s, maar hun klagende oproepen zorgden voor geweldige pr.
America’s Endangered Species Conservation Act van 1969 omvatte bescherming voor de acht grootste walvissen. In 1971 stelde het land een regelrecht moratorium voor op de walvisvangst op de iwc. Op de Stockholm-conferentie van de verenigde naties over het milieu in 1972, de voorlemer van de klimaattoppen van de politie, stelde de Amerikaanse delegatie een stem voor en won ze waarin werd opgeroepen tot een moratorium van tien jaar op de commerciële walvisvangst. Toen de ussr en Japan de walvisvangstquota verwierpen die ze toeken omdat ze te beperkt waren, dreigde president Gerald Ford met een handelsembargo.
Landen zonder enige voorgeschiedenis of economische interesse in walvisvangst begonnen zich bij de iwc aan te sluiten, enthousiast over de diplomatieke impuls van aan de kant van de natuur. Gestaag veranderde het van een walvisvangstorganisatie in een anti-walvisorganisatie. Het uiteindelijke moratorium op de commerciële walvisvangst werd in 1982 aangenomen bij de iwc.
Over het algemeen zag de 20e eeuw naar schatting 2,9 mon grote walvissen gedood; Phillip Clapham, een Amerikaanse bioloog, noemde het “de grootste jacht in de menselijke geschiedenis”. Veel soorten stonden op de rand van uitsterven.
Voor een groot deel werkte het iwc-verbod. Walvispopulaties herstellen, zij het langzaam. De iwc schatte dat er op het moment van het moratorium ongeveer 450 blauwe vinvissen in de Zuidelijke Oceaan over waren; de laatste schatting, gemaakt aan het begin van het millennium, was dat er nu 2300 waren. Dat is een groeipercentage van ongeveer 8,5% per jaar. Bultrugs hebben het nog beter gedaan: het aantal in het zuiden van Antarctica is gestegen van 10.230 naar 42.000. De milieubeweging had gescoord wat zou kunnen worden gezien als het eerste wereldwijde succes. Maar er waren nog een paar plaatsen waar walvissen een prijs hadden.
het vlees van een grote walvis smaakt zoiets als rundvlees of hertenvlees. Het is ijzerrijk en bijna paars van kleur dankzij de hoeveelheid hemoglobine die nodig is om de zuurstof van een lichaam op te slaan terwijl het in de afgrond duikt. In een kelderrestaurant in Tokio wordt het geserveerd als biefstuk, gehavend als gebakken kip, gewikkeld in shumai, een soort Chinese dumpling, en uiteindelijk gebakken als een set goed gekruide rijstballetjes. Het smaakt allemaal prima, maar niet helemaal goed genoeg voor je correspondent om zijn ongemak te overwinnen. De meeste gerechten worden verlaten na een symbolische inspanning. Het eten van walvis komt natuurlijker voor Japanners, suggereert Konomo Kubo, de secretaris van de Japanese Walvins Association en de eetpartner van uw correspondent.
Na het moratorium van de iwc in 1982 bleef Japan jagen onder auspiciën van onderzoek. Kyodo Senpaku, het nationale walvisvaksbedrijf dat in 1987 werd opgericht, heeft het vlees geveild. Aanvankelijk stegen de prijzen naarmate het aanbod afnam: de kosten van een kilo walvisvlees stegen van $ 9 direct na het moratorium tot ongeveer $ 30 per kilo in de vroege jaren 1990, volgens officiële veilingstatistieken. Tegenwoordig is het een minderheidsgewoonte. In 2023 verkoopt een visboer uit Tokio een biefstuk van 130 g voor ¥ 702, ongeveer $ 35 per kilo. Het totale verbruik is ingestort van 233.000 ton per jaar in 1963, de piek, tot 1.000 ton in 2021, ongeveer 16 gram per persoon.
Dat was twee jaar nadat Japan het Internationaal Verdrag voor de regulering van de walvisvangst, het verdrag op grond waarvan de iwc opereert, had verlaten en de commerciële walvisvangst had hervat. Commercieel, hier, betekent niet economisch duurzaam. De regering gaf ongeveer ¥ 5 miljard ($ 35 m) per jaar uit om de industrie in 2019 draaiende te houden. Verspreid over de 335 walvissen die de Japanse vloot in 2019 heeft gevangen, wat neerkomt op iets minder dan ¥ 15m per walvis. Sinds de exit heeft Kyodo Senpaku, het walvisbedrijf, de harde taak gehad om aan te tonen dat commerciële walvisvangst nog steeds een levensvatbare industrie is. In 2022 slaagde het erin een kleine bedrijfswinst van ¥ 132m te behalen, wat het management toeschreef aan kostenbesparingen. Maar in 2024 zal het moeten beginnen met het doen van betalingen op ¥ 3 miljard dat het van de overheid heeft geleend nadat de subsidies waren afgelopen.
Een manier om deze steuping van de walvisindustrie te zien, is door de lens van ecosysteemdiensten. Een boekhoudsysteem dat door de un wordt gebruikt, verdeelt deze diensten in vier soorten: bevoorrading, regulering, ondersteunend en cultureel. Denk voor bevoorradingsdiensten aan het kappen van hout en het ontginnen van steenkool; jagen en verzamelen van de overvloed van de natuurlijke wereld. Reguleren betekent natuurlijke processen laten tikken; bijen bestuiven bloemen of zoetwaterplanten zuiveren water. Ondersteunende diensten zijn fundamenteler en omvatten de werking van koolstofcycli, het creëren van atmosferische zuurstof of het onderhoud van de bodem die uiteindelijk alle planten en dieren in leven houdt. En dan zijn er nog culturele diensten. De natuur voorziet mensen van de symbolen en taal om de wereld te begrijpen, evenals voedsel, vezels en brandstof om het te overleven.
Walvissen bieden culturele diensten in overvloed. Oude en inheemse literatuur behandelt hen vaak als de bewakers of afstammelingen van de goden; in moderne literaire werken, zoals “Whale Fall” van Rebecca Giggs, sterven walvissen elegisch en herinneren daardoor de mensheid aan haar wreedheid. Een eerste editie van “Moby Dick” heeft een veilingprijs van meer dan £ 53.000, meer dan het ongeveer ¥ 8,4 miljoen ($ 60.000) aan vlees waarvan de heer Kubo denkt dat het typisch op een walvis is.
In Japan is een deel van de culturele dienst die walvissen bieden een middel tot zelfbevestiging. “Het is een manier om een vuist op te steken voor buitenlanders”, zegt Kurasawa Nanami van Iruka en Kujira Action Network, een liefdadigheidsinstelling voor het behoud van walvissen en dolfijnen. Je hoeft niet dol te zijn op walvisvlees, of er helemaal aan deel te nemen, om het idee te haten van westerse invloed die de Japanners vertelt wat ze moeten doen, wijst ze erop. Wrok over westerse sentimentaliteit en hypocrisie over walvissen – heeft MacArthur de industrie niet opnieuw opgebouwd? Waren de “zwarte schepen” van Commodore Perry niet op zoek naar een tankstation voor de walvisvaarders van Amerika? Er wordt gezegd dat ze diepe wortels hebben. Critici van natuurbeschermers lezen het verhaal anders en benadrukken de mate waarin de Japanse industriële walvisvangst een uitvinding van de jaren 1950 is en een product van buitenlandse invloed in plaats van de inheemse cultuur. Culturele waarde kan ingewikkeld zijn.
Het kan ook een verspillende troef zijn. De regering besteedt ¥ 340m per jaar aan het helpen met walvismarketing, grotendeels om jongere consumenten ervan te overtuigen dat walvissen het eten waard zijn. De klanten bij een walvis-meat-automaat in Keikyu, een buitenwijk van Tokio, zijn grotendeels ouder. De winkelmanager denkt dat ze nostalgisch zijn naar de dagen dat walvis werd geserveerd als onderdeel van schoollunches. Marketingmateriaal stelt jongere klanten gerust: de muren van de winkel zijn bedekt met plakkaten die recepten suggereren, waaronder walvisspaghetti, die de gezondheidsvoordelen van walvisvlees loen en suggereren dat het jagen op walvissen goed is voor het milieu: walvissen eten te veel zalm en inktvis, beweren de posters. In ecosystem-services spreken, vertegenwoordigen de walvissen een verlies; het eten ervan heeft een waarde.
Het is een argument dat weinig ecologen overtuigend vinden. Maar sommige soorten hebben wel een onevenredig effect op de vorm en textuur van de ecosystemen die ze bewonen. De herintroductie van wolven in Yellowstone National Park in Amerika is bepleit als hebben bijgedragen aan het verminderen van de impact van elanden op bomen en het verbeteren van de algehele gezondheid van de habitat. Dergelijke ondersteunende diensten kunnen echter niet gemakkelijk op een fragmentarische basis worden geprijsd.
Dieter Helm, een econoom uit Oxford (zoals Harold Salvesen) en de auteur van een boek over natuurlijk kapitaal, stelt dat dergelijke diensten niet kunnen worden verdeeld over individuele wezens; de aanwezigheid van wolven kan er veel toe doen, maar dat kan niet worden gebruikt om waarde te hechten aan de marginale wolf. Voor hem is het logischer om te denken aan habitats en ecosystemen als de basiseenheid van natuurlijk kapitaal dan bepaalde wezens, of zelfs bepaalde soorten. “Het is absurd om te vragen ‘Wat is een walvis waard?'” hij betoogt.
In deze visie is de waarde van “charismatische megafauna” – een term die voor het eerst werd gebruikt door reuzenpanda’s – als boegbeeld. Het ecosysteem is misschien het belangrijkste, maar het is niet het ding dat verwondering wekt, en de meeste deelnemers zijn nauwelijks zichtbaar. Er is geen grote Amerikaanse roman geschreven over fytoplankton. Ze verschijnen niet in grotschilderingen, geen enkele opname van hun klagende oproepen heeft de hitlijsten overtreden; ze spelen hun cruciale rol in de koolstofcyclus en het oceaanvoedselweb, ongezongen en ongezongen.
En toch zijn de walvissen niet zomaar ambassadeurs. De beoordeling van de heer Chami van de waarde van hun ecosysteemdiensten berust op het idee dat zij een onderscheidende regelgevende rol spelen bij de koolstofvastlegging. Ze vergroten de grootte van het ecosysteem waarin ze leven, en dus het vermogen om koolstof te absorberen. Hun verticale beweging door de waterkolom retourneert voedingsstoffen van de lagere lagen naar de oppervlaktewateren in “drijvende fecale pluimen”, waardoor meer fytoplankton kan groeien. De studie van deze “walvispomp” dateert uit de Discovery-expedities. De volgende is de “walvistransportband”. Trekwalvissen verplaatsen voedingsstoffen zowel horizontaal als verticaal, waardoor ze naar plaatsen worden geplaatst die continentale afloop en oceaanstromingen verwaarlozen. Eindelijk is er de val van walvissen: de afdaling van karkassen, met hun koolstof, in de afgrond.
Op basis van de stimulans die walvissen bieden aan het vermogen van de oceaan om koolstof te seten, schat de heer Chami dat het terugbrengen van walvispopulaties tot hun niveau vóór de walvisvaart de bevruchte oceanen in staat zou stellen 1,7 miljard ton meer koolstofdioxide per jaar op te slaan dan de uitgeputte van vandaag. Tegen een koolstofprijs van $ 60 per ton – een vrij conservatieve schatting van wat economen de “sociale kosten van koolstof” noemen – vertegenwoordigt dat een voordeel voor de wereld in het algemeen van ongeveer $ 13 per persoon per jaar door verbeterde regulering van ecosysteemdiensten. Walvissen zijn dus wereldwijde publieke goederen: ondergewaardeerd door de markt en dus onderbezoend.
in de constable hall, de residentie in East Yorkshire van de Lords Paramount of Holderness, is wat voormalig natuurlijk kapitaal veranderd in de fysieke soort: een actief dat geldelijk rendement oplevert. Een deel van wat bezoekers kopen voor de £ 13,75 die het kost om het statige huis te bezoeken, is toegang tot een schuur met het eeuwenoude skelet van een potvis. Niet bijzonder groot volgens de normen van de zaadwalvis, het is nog steeds een imposant beest. De wervelkolom is de breedte van de taille van je correspondent; de schedel zou een half dozijn van hem kunnen bevatten terwijl hij ligt.
In 1825 werd deze walvis iets verder naar het noorden gestrand langs de kust van Yorkshire dan Spurn Point, in de buurt van het dorp Turnstall. Bij deze gelegenheid besloot Clifford Constable, de 18-year-old heer, het niet voor onderdelen te verkopen, maar het voor zichzelf te houden. Na een ontleding door een plaatselijke arts met interesse in natuurgeschiedenis, werd het een tentoonstelling. Het skelet werd in het park geplaatst waar bezoekers zich over kont verwonderen, de botten hielden op ijzeren palen zodat het hele ding in de lucht zweefde, althans voor een tijdje.“’Hoe nu!’ ze riepen; ‘Dar’s jij meet dit onze God!'”
Na verloop van tijd raakte het in verval. Stukjes zijn verdwenen. Op een gegeven moment probeerde een verkennerstroep een deel van zijn botten als brandhout te gebruiken. In 2019 besloot de huidige heer dat de situatie moest worden opgehorpen en de walvis permanent tentoongesteld in een van de schuren van de seigniory. Het statige huis verklaarde een amnestie om zoveel mogelijk geplunderde stukken terug te krijgen. Sommige botten keerden terug; sommige niet. Philippa Wood, de curator, zegt dat haar is verteld dat een van de ontbrekende wervels in een salontafel is gemaakt. Maar het trekt behoorlijk wat aandacht, niet in de laatste plaats van fans van Herman Melville die graag de enige walvis zien die in “Moby Dick” wordt genoemd en die toen echt bestond en er nog steeds is.
In de roman is de Turnstall-walvis compleet. Inderdaad, Ishmael, de verteller, beweert dat het skelet in een mechanisch wonder is veranderd: “De walvis van Sir Clifford is de hele tijd gearticuleerd; zodat je hem, als een grote ladekast, kunt openen en sluiten, in al zijn benige holtes – zijn ribben uitspreid als een gigantische waaier – en de hele dag op zijn onderkaak kunt slingeren.” Ishmael stelt de lezer voor dat een bezoek kan worden gebruikt als een manier om de afmetingen van een potvis te verifiëren die hij op zijn onderarm heeft getatoeëerd, maar waarschuwt dat het uiteindelijk een prijs zal dragen: “Sir Clifford denkt aan het in rekening brengen van twee pence voor een piep in de fluisterende galerij in de wervelkolom; driepence om de echo in de holte van zijn cerebellum te horen; en sixpence voor het ongeëvenaarde uitzicht vanaf zijn voorhoofd.”
Melville contrasteert de profane commercialiteit van deze natuurlijke kathedraal met de behandeling van een ander walvisskelet, waarvan Ismael beweert de primaire bron te zijn geweest voor de walvismetingen die op zijn arm zijn getatoeëerd. Hij vertelt de lezer dat hij was uitgenodigd voor een vakantie met een koning op de Salomonseilanden die, net als de heren van Holderness, soevereiniteit genoot over walvissen die in zijn domein strandden. Zijn priesters hadden de botten van een gestrande potvis in een tempel veranderd: “In de schedel hielden de priesters een niet-gedoofde aromatische vlam op, zodat het mystieke hoofd opnieuw zijn dampende tuit uitstuurde.” Wanneer Ismaël het probeert te meten, wordt hij niet geconfronteerd met een wetsvoorstel, maar met beweringen van ketterij: “’Hoe nu!’ ze schreeuwden; ‘Dar’st jij meet dit onze god! Dat is voor ons.’”
De priesters gingen toen over het meten van het volume van de schedel. Ze komen al snel tot klappen over de zaak.
Het economische priesterschap bij de un, in plaats van te discussiëren over de beste manier om het heilige te profaneren met de meetinstrumenten, biedt in plaats daarvan alternatieve methodologieën waaronder adepten hun eigen keuze kunnen maken. Het systeem van milieu-economische boekhouding, vergelijkbaar met de richtlijnen die het biedt voor het schatten van het bp, dat de un in 2012 heeft opgezet, biedt nu vijf verschillende manieren om monetaire waarderingen voor ecosysteemdiensten te genereren. Ze gaan van het relatief eenvoudige – de huur betaald voor landbouwgrond – naar het duivelse complex. Een suggestie is het bekijken van zeer kleine variaties in de hoeveelheid ecosysteemdiensten die aan een productieproces worden geleverd om de “marginale productiviteit” van die diensten te berekenen. Het voorbeeld dat de un geeft, is van bestuiving over verschillende gebieden waar gedetailleerde gegevens over landbouwproductiviteit bekend zijn. Het opnemen van gegevens over de oppervlaktedichtheid van bestuivers in hun modellen zou statistici misschien in staat kunnen stellen de marginale productiviteit van een bij te schatten.
Dit zijn op zijn best weloverwogen gissingen. Het classificeren, opsommen en kwantificeren van ecosysteemdiensten bereikt de grenzen van de vaardigheden van zowel economen als ecologen. De schatting van de heer Chami van de waarde van een walvis vereiste het vermenigvuldigen van een onzekere prijs (de sociale kosten van koolstof) met een onzekere hoeveelheid (het volume koolstof dat uit de atmosfeer wordt verwijderd door de interactie tussen walvissen en de rest van hun ecosysteem). Sinds zijn oorspronkelijke paper is de rol van walvissen bij elke grootschalige sequeratie van koolstof aangevallen. Sommige critici maken zich zorgen dat een geloof in walvissen als koolstofverwijderende redders de actie tegen klimaatverandering die nodig is om de ecosystemen waarvan die walvissen deel uitmaken, zal vertragen.
Kunnen dergelijke schattingen worden vervangen door een marktprijs? Ook in 2012 stelde een groep ecologen voor om precies dat te doen. Volgens hun voorstel zou de iwc vergunningen afgeven voor commerciële walvisvangst. Aangezien het bedrag dat werd uitgegeven aan het behoud van walvissen op dat moment een orde van grootte groter was dan de commerciële walvismarkt, zouden natuurbeschermers de hele set kunnen kopen. Wanneer wat in gevaar is een hele soort walvis is, niet alleen de marginale walvis, stijgt de waargenomen waarde, ook al zullen de ecosysteemdiensten die door een gevaarlijk kleine populatie worden aangeboden, de neiging hebben minimaal te zijn. Er zijn nog minder dan 500 noord-Pacifische rechtwalvissen over; de rechten van de Noord-Atlantische Oceaan bevinden zich in een vergelijkbare staat. Een onderzoek dat in 2009 werd uitgevoerd, suggereerde dat Amerikanen bereid zouden zijn om gemiddeld $ 73 per huishouden te betalen om de soort van de lijst met bedreigde soorten te verwijderen.
De suggestie is niet naar ieders smaak. Markten in de natuur voelen voor sommigen aan als het privatiseren van een openbare hulpbron voor particuliere winst. Ze kunnen minder aanvoelen als de bescherming van een gemeenschappelijk erfgoed, meer als de omheiningen van gemeenschappelijk land in het 18e-eeuwse Engeland, een onteigening die de armoede op het platteland dreef en een vlucht naar de toen diep ongezonde steden. In plaats van investeringen milieuvriendelijk te maken, maken markten in de natuur het milieu beleggersvriendelijk. “De wens om de waarde van ecosystemen of individuele soorten in een kapitalistische economie weer te kunnen geven, is zeer legitiem”, zegt Adrienne Buller, auteur van “The Value of a Whale”. Maar wanneer dat verlangen dingen ziet die kunnen worden verhandeld met onnodige prioriteit, wordt het milieubeleid vervormd.
Desalniettemin staan sommigen te popelen om de miljarden te willen die ze denken dat dergelijke markten kunnen mobiliseren voor het milieu. Onderhandelaars op de bijeenkomst van 2022 van het vn-Verdrag inzake biologische diversiteit, gehouden in Montreal, riepen op tot een programma van biodiversiteitskredieten om het doel te helpen financieren om 30% van het land en de oceanen van de wereld tegen 2030 te beschermen en te herstellen. Deze kredieten zouden verhandelbaar zijn, waardoor markten de goedkoopste en meest effectieve manieren kunnen identificeren om de natuur veilig te houden. De vraag zou, zogenaamd, afkomstig zijn van marketing en zakelijke inspanningen op het gebied van sociale verantwoordelijkheid. Discrete natuureenheden kunnen worden verkocht aan bedrijven in ruil voor een landeigenaar die belooft hun perceel te herwilen en daarmee de impact te compenseren.
Er zijn al een tijdje van dergelijke schema’s. Amerika heeft sinds de jaren zeventig een programma van compensaties voor schade aan wetlands. Costa Rica was ook een pionier, met een programma van overheidsbetalingen voor ecosysteemdiensten dat in 1997 werd gelanceerd. Landeigenaren worden beloond voor koolstofvastlegging, verbetering van water, bescherming van de biodiversiteit en bevordering van natuurlijke schoonheid. Groot-Brittannië stelde iets soortgelijks voor voor zijn post-Brexit programma van landbouwsubsidies; projectontwikkelaars moesten bewijzen dat hun bouwprojecten leiden tot een 10% “Biodiversity Net Gain”. Het kopen van biodiversiteitskredieten van boeren zou een manier zijn geweest om dat te doen.
Misschien moet uw correspondent dan een biodiversiteitskrediet kopen om het aanhoudende schuldgevoel dat hij voelt tijdens zijn diner in Tokio met de heer Konumo uit te wissen. Een walvis sterft voor de kust van Japan, maar misschien wordt een stuk wetland in Florida hersteld. Een gelijke hoeveelheid natuurlijk kapitaal vervangt een ander en de wereld is niet slechter af; de gemeenschappelijke erfenis van de mensheid verandert zijn vorm, maar niet zijn grootte.
De praktische, maar ook ethische problemen zijn talrijk. Begin met fungibiliteit. Koolstofcompensaties hebben het voordeel dat één ton koolstofdioxide hetzelfde is als elke andere ton, en er zijn vastgestelde regels voor het waarderen van andere broeikasgassen in termen van equivalente hoeveelheden koolstofdioxide. Er is geen vergelijkbare gemeenschappelijke eenheid voor de natuur, geen manier, buiten de bereidheid om te betalen, om vast te stellen hoeveel wetland gelijk is aan een walvis. Bestaande regelingen maken doorgaans gebruik van een soort hiërarchie: vermijd eerst schade, en als dat onvermijdelijk is, moet de compensatie zo vergelijkbaar mogelijk zijn met wat wordt verwijderd.
Maar voor alle praktische problemen en schijnbare absurditeiten hebben voorstanders van de prijsstellingsaard nog steeds één zeer goed argument aan hun kant. Niet prijzen is het vaak erger. Als de natuur geen economische waarde heeft, zal het ofwel vrij worden uitgebuit tot het punt van vernietiging, ofwel opzij worden gezet als onschendbaar, een recept voor economische stasis.
“De fout is om een pat antwoord te hebben over staten, markt en prijzen”, zegt Partha Dasgupta, een econoom aan de Universiteit van Cambridge en de redacteur van een overzicht van de economie van biodiversiteit voor de Britse regering. Hij wijst erop dat alle samenlevingen een combinatie van prijzen, directe controle en sociale normen gebruiken om de relatie tussen de economie en de biosfeer te reguleren. In Groot-Brittannië dicteert de gewoonte bijvoorbeeld dat oesters alleen worden gegeten als er een “r” in de maand is; mei tot augustus is het paaiseizoen voor de inheemse soorten van de schelpdieren. Prijzen zijn een hulpmiddel om de waarde van de natuur uit te drukken, niet de enige. “Als de samenleving vastbesloten is om natuurlijk kapitaal te negeren, zullen ze het doen, of er nu een prijssysteem is of niet”, zegt Sir Partha.
het schiereiland shiretoko, in het oosten van Hokkaido, het meest noordelijke grote eiland van de Japanse archipel, is een van de weinige plaatsen waar men potvissen vanaf de kust kan zien. Ongeveer 25 kilometer verderop ligt het eiland Kunashir, betwist gebied tussen Japan en Rusland. In de winter worden de zeestraat die de eilanden scheidt gevuld met drijfijs en wordt het oppervlak een broedplaats voor witstaartzeearenden, die vogelaars aantrekken. Als het ijs smelt, bloeit fytoplankton in het verwarmende water. Dan komt zoöplankton, dan zalm en inktvis, dan, eindelijk, ’s werelds grootste roofdier: potvissen brengen hun zomers hier door.
Dat verklaart waarom Abashiri, een stad die op korte afstand ten westen van het schiereiland ligt, ooit een drukke walvishaven was. Tegenwoordig zitten de boten die het verlaten op zoek naar vinnen en vinnen vol toeristen; walvissen spotten voegt nu meer toe aan de Japanse economie dan walviseten. Helaas voor je correspondent, een fervente “Moby Dick” fan, lijkt hij dit voorjaar te vroeg te zijn aangekomen voor de potvissen. Maar de tuit van een vinvis, de op een na grootste soort, is genoeg om een schok van elektriciteit door de boot van walvis-watchers te sturen waar hij zich bij heeft aangesloten. Ze haasten zich opzij en grijpen camera’s vast. De boot loot dichterbij. De walvis verdwijnt onder de golven. De boot nestelt zich in een waakzame stilte. De tuit verschijnt opnieuw voor een paar dampwolken voordat de gigantische vorm van de vinvis opnieuw in de koude diepten van de Okhotsk-zee glijdt. Deze keer wordt de eerbiedige stilte op de boot met schijnbare onverschilligheid van de walvis ontmoet. Het komt niet weer op. Een moment van communie is voorbij. Het ticket kostte ¥ 8.800.
Dit artikel verscheen in de sectie Kerstspecials van de gedrukte editie onder de kop “De prijs van een walvis”
